حوزه علمیه کرمانکرمان از سال ۲۴ هجری به جهان اسلام پیوست. اگر مبنای حضور سادات علوی در کرمان را سابقه تشیع در این شهر بدانیم باید بپذیریم که در اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم مذهب شیعه به کرمان راه یافته است. یکی از علل پیشرفت‌های شیعه در کرمان ایجاد حوزه علمیه می‌باشد که آغاز حوزه علمیه کرمان به زمان حکومت آل‌بویه برمی‌گردد و از دوره صفویه حوزه علمیه کرمان رو به گسترش و ترقی علمی گذارده و تا به امروز این مهم ادامه دارد. ۱ - دوره تاسیسنقطه آغاز حوزه علمیه کرمان به حکومت آل‌بویه در این سامان می‌رسد. که در سال ۳۵۷ هجری به دستور عضدالدوله و به دست معزالدوله از آل‌الیاس منتزع شده است. [۱]
دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، ص۳۳۰، ذیل آل‌الیاس.
لیکن نام مدارسی که در تاریخ ثبت شده به دوره سلجوقیان می‌رسد.۱.۱ - مدارس دورهمدرسه ارسلان شاه، مدرسه درب ماهان، مدرسه ملک محمد بن ارسلان شاه و مدرسه ترکان خاتون، از مدارس قرن پنجم و ششم این حوزه است. [۲]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۱۴۱ـ۱۴۲.
همچنین در قرن هفتم با مدرسه قطبیه رو به رو هستیم. [۳]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۲۰۳.
شیخ آقابزرگ از دانشمند فرزانه «حسن کرمانی کیمیایی زاهد» خبر می‌دهد که در سال ۷۲۳ق از ایران به هند مهاجرت کرده و به سلطان محمد بن قلتغ شاه پیوسته است. وی «مفتاح الرموز» را در سال ۷۲۶ق و «مقلاد الکنوز» را پس از دو سال به فارسی تالیف کرده است.۲ - دوره بعد از صفویهاین دوره از عصر صفویه آغاز و تا دوره معاصر ادامه می‌یابد. هرچند در قرن دهم تنها با نام دانشمندی به نام «محمدمؤمن کرمانی» روبه رو هستیم و در قرن یازدهم فقط دو نفر در حوزه کرمان حضور دارند.ولی در قرن دوازدهم شمار آنان به هفت تن می‌رسد و در قرون بعد بر تعداد آنان افزوده می‌گردد. ۲.۱ - علمای دوره۱) «محمدجعفر کرمانی» (۱۰۸۰ـ۱۱۷۵ق) عارف جلیل‌القدری است که از تلامیذ علامه مجلسی و محمد سراب بوده و استاد خاجویی شمرده می‌شود. در این دوره علوم عقلی و نقلی را فراگرفته و علاوه بر سلوک عرفانی به تالیف و تصنیف کتاب پرداخته است. ۲) «زین‌العابدین کرمانی» (زنده حدود ۱۱۹۱ق) از شاگردان قزوینی (۱۱۲۵ـ بعد ۱۱۹۷) از دیگر عالمان این دوره است. ۳) همچنین «عوض شوشتری کرمانی» (متوفی بعد ۱۱۰۰ق) از زاهدان این دوره حوزه علمیه کرمان است که رساله «الحق الیقین» در اثبات واجب را به رشته تحریر درآورده است. ۴) «محمدشریف کرمانی» (متوفی ۱۱۲۴ق) ۵) «شکرالله کرمانی» ۶) «عالم کرمانی» ۷) «عبدالله کرمانی» از دیگرعالمان این دوره هستند. ۱.۱ - مدارس دورهمدارس خاندان قلی‌بیک، ابراهیم‌خان ظهیرالدوله، معصومیه و مدرسه محمود نیز از مراکز آموزشی این دوره محسوب می‌گردند. [۱۵]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، صص۳۴۴ و ۳۵۲.
۲.۳ - عصر حکیم سبزواریحکیم متاله ملاهادی سبزواری نیز پس از حضور در حوزه درسی سبزوار و نیز حوزه مشهد و اصفهان و بهره گرفتن از محضر اساتید فلسفه و حکمت الهی و پس از تحصیل حکمت نظری به حکمت عملی روی آورد و کرمان را برای سیر و سلوک انتخاب کرد. از اوایل قرن سیزدهم روز به روز شمار دانشمندان اصولی و فقهای حوزه علمیه کرمان افزوده شد. آنان با تربیت شاگردان ورزیده علم دین را در استان کرمان و شهرهای مجاور منتشر و علوم اهل‌بیت را ترویج نمودند. ۲.۴ - دانشمندان دورهبرخی از دانشمندان این دوره به قرار زیر هستند: ۱. حجت‌الاسلام شیخ ملااکبر زمان کرمانی (متوفی حدود ۱۲۵۰ق) ۲. شیخ میرزا محمدتقی بن کاظم کرمانی، مشهور به «مظفرعلی شاه» از عرفای بزرگ کرمان که علوم عقلی و نقلی را فراگرفته بود. وی از شاگردان شریف‌العلماء محسوب می‌شد که در سال ۱۲۱۵ق در کرمانشاه به لقاء الله شتافت. ۳. حجت‌الاسلام آقا شیخ ابوجعفر کرمانی (متوفی حدود ۱۳۱۰ق)، وی معاصر حاج محمدکریم‌خان شیخی بود و با او مناظراتی داشته است. ۴. حجت‌الاسلام آقا شیخ میرزا محمدجعفر کرمانی (متوفی بعد از ۱۳۰۰ق)، وی از شاگردان شیخ انصاری است. ۵. حجت‌الاسلام شیخ حبیب‌الله کرمانی (متوفی حدود ۱۲۸۰ق) او از فقها و مجتهدین کرمان بود. ۶. حجت‌الاسلام آقا شیخ محمدحسن کرمانی، وی از علما و ادبای آن سامان است. ۷. حجت‌الاسلام آقا شیخ محمدحسین کرمانی (متوفی حدود ۱۲۲۵ق)، وی از ادیبان و مدرسان حوزه علمیه کرمان محسوب می‌شد. ۸. حجت‌الاسلام شیخ ملا حیدرعلی کرمانی، وی از حکما و ریاضی‌دانان و متکلمان عصر خویش بود که در حوزه اصفهان به تدریس اشتغال داشت و از اساتید آیت‌الله شریعت اصفهانی به حساب می‌آمد. ۹. حجت‌الاسلام آقاشیخ محمدحسین بن اسدالله فارس کرمانی (متولد حدود ۱۲۶۵ـ۱۳۳۰ق) از کرمانیان مقیم اصفهان و از شاگردان علامه حاج شیخ محمدباقر اصفهانی و علامه سیدمحمدباقر خوانساری (مولف روضات الجنات) بود. ۱۰. حجت‌الاسلام شیخ محمدحسین بن علی‌اکبر کرمانی (متوفی حدود ۱۳۰۰ق)، از شاگردان میرزای شیرازی است. ۱۱. حجت‌الاسلام آقا شیخ عبدالله کرمانی (متوفی حدود ۱۳۲۵. ق)، وی از اکابر فقها و شاگردان میرزای شیرازی و مرجع بزرگ کرمان بود. ۱۲. آیت‌الله حاج شیخ عبدالله بن محمدعلی کرمانی (۱۲۵۴ـ۱۳۲۷. ق)، بزرگ عالمی که از حوزه سامرا بهره برده و تالیفاتی چون «تنقیح المقاصد»، «خلاصة الاقوال»، «خلاصة الفقه»، «التنبیهات فی الاصول و الفقه» و «مدائح الاولیاء» را از خود بر جای نهاد. ۱۳. آیت‌الله آقا شیخ علی بن ابی‌جعفر کرمانی، از شاگردان میرزای شیرازی است. ۱۴. حجت‌الاسلام آقا شیخ علی‌اکبر بن محمدعلی کرمانی (متوفی حدود ۱۳۲۸ق) وی از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی و میرزای شیرازی است. ۱۵. آیت‌الله حاج شیخ محمدباقر زند کرمانی (متوفی قبل از ۱۳۷۰ق)، ایشان از علمای مبرّز حوزه علمیه اصفهان بود که به چاپ و نشر «التبیان» تفسیر قرآن شیخ طوسی اقدام نمود. وی با آیت‌الله العظمی حجت رفاقت و صداقت تامی داشت. ۱۶. آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی کرمانی حایری (متوفی حدود ۱۳۸۰ق)، ایشان از اساتید حوزه علمیه قم و از خواص یاران آیت‌الله‌العظمی بروجردی بود که در جوار حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) مدفون شد. ۱۷. آیت‌الله حاج شیخ علی‌اصغر صالحی کرمانی (ولادت حدود ۱۳۱۸ق)، وی از عالمان متنفذ کرمان است که علوم مقدماتی را در آن شهر و سطوح را در حوزه اصفهان و خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه قم به پایان رسانده است. وی از شاگردان آیت‌الله حایری، سیدعلی یثربی، سیدمحمدتقی خوانساری و سیداحمد خوانساری است. محمد شریف رازی مبارزه وی با شیخیه را ستوده و می‌گوید با مبارزات وی شیخیه در کرمان از بین رفته است. [۱۶]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۶، ص۳۴۴.
۱۸. آیت‌الله حاج میرزا محمدرضا فقیه کرمانی. ۱۹. حجت‌الاسلام و المسلمین حاج میرزا عبدالحسین کرمانی ۲۰. حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد حجتی کرمانی ۲۱. حجت‌الاسلام و المسلمین علی حجتی کرمانی ۲۲. حجت‌الاسلام و المسلمین سیدابوالقاسم موسوی کرمانی ۲۳. آیت‌الله حاج میرزا علی مهرابی (۱۳۱۹ـ۱۳۸۵ق) [۱۷]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۶، ص۳۳۸ـ۳۴۹.
غالب دانشمندان حوزه علمیه کرمان، پس از ورود آیت‌الله حایری به قم و احیای آن حوزه، دوره عالی تحصیلات خود را در قم به پایان رسانده‌اند. ۳ - پانویس۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه کرمان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۲۱. |